’Nederland moet al jarenlang meer doen voor kinderen’, zegt Marc Dullaert, voorzitter van KidsRights. Afgelopen zomer daalde Nederland van plaats vier naar plaats 20 op de KidsRightsIndex; een ranking die jaarlijks meet hoe kinderrechten wereldwijd worden nageleefd en in hoeverre landen zich inzetten om de rechten van kinderen te verbeteren. Waarom is Nederland zo gedaald en hoe kan de situatie voor Nederlandse kinderen verbeterd worden?
Tekst: Ginette Vink & Roselin van der Torren Beeld: Adriaan Backer, Shutterstock
Waarom is Nederland zo gedaald op de KidsRightsIndex?
‘Nederland is vooral gedaald, omdat bepaalde problemen langdurig bestaan en Nederland daar al meermaals op aangesproken is zonder verbetering te laten zien. De KidsRightsIndex meet hoe landen kinderrechten naleven op zes domeinen: leven, gezondheid, onderwijs, bescherming, creëren van een gunstig klimaat voor kinderrechten en klimaatverandering. Elke vier jaar wordt elk land dat lid is van de Verenigde Naties (VN) beoordeeld en vergeleken met andere landen in een vergelijkbare groep. Nederland zit in de groep rijke westerse democratische landen en scoorde slecht op de domeinen ‘gezondheid’ en ‘creëren van een gunstig klimaat voor kinderrechten’. Naar rato van het totale budget van de Nederlandse overheid gaat bijvoorbeeld maar een zeer laag percentage naar kinderen. Ook past Nederland het beginsel van het belang van het kind onvoldoende toe bij beslissingen die kinderen aangaan.’
‘Kinderen zijn je kapitaal voor de toekomst’
Wie is…
Marc Dullaert heeft z’n professionele leven gewijd aan de verbetering van kinderrechten. Hij is oprichter en voorzitter van KidsRights, voorzitter van het Kinderrechtencollectief, en voormalig nationale Kinderombudsman. Hij is getrouwd, heeft drie studerende kinderen en woont in Deventer met zijn vrouw, drie katten en twee schapen.
Waarom is Nederland zo gedaald op de KidsRightsIndex?
‘Nederland is vooral gedaald, omdat bepaalde problemen langdurig bestaan en Nederland daar al meermaals op aangesproken is zonder verbetering te laten zien. De KidsRightsIndex meet hoe landen kinderrechten naleven op zes domeinen: leven, gezondheid, onderwijs, bescherming, creëren van een gunstig klimaat voor kinderrechten en klimaatverandering. Elke vier jaar wordt elk land dat lid is van de Verenigde Naties (VN) beoordeeld en vergeleken met andere landen in een vergelijkbare groep. Nederland zit in de groep rijke westerse democratische landen en scoorde slecht op de domeinen ‘gezondheid’ en ‘creëren van een gunstig klimaat voor kinderrechten’. Naar rato van het totale budget van de Nederlandse overheid gaat bijvoorbeeld maar een zeer laag percentage naar kinderen. Ook past Nederland het beginsel van het belang van het kind onvoldoende toe bij beslissingen die kinderen aangaan.’
Hoe zien we dat terug in de maatschappij?
‘De gegevens waarop de KidsRightsIndex zich baseert, zijn een combinatie van kwalitatieve beoordelingen van het VN Kinderrechtencomité en kwantitatieve data van de VN. Het meest gevoelige punt dat in deze gegevens naar voren komt, betreft de jeugdzorg en de jeugdbescherming in Nederland. Nederland is daar acht jaar geleden, vier jaar geleden en ook nu weer op aangesproken: er is niet voldoende en kwalitatieve jeugdzorg voorhanden. Er zijn lange wachttijden en grote verschillen tussen gemeenten. Dat houdt in de praktijk in dat de kwaliteit en toegankelijkheid van jeugdzorg afhankelijk zijn van waar je woont. De overheid is daarvoor eindverantwoordelijk en heeft de afgelopen jaren echt te weinig verbeterd hierin. Het tweede punt is kinderarmoede. Het aantal kinderen dat in armoede leeft, neemt toe. Dat komt afgelopen jaar natuurlijk mede door verhoogde energiekosten en de inflatie. Een groot aantal gezinnen heeft nu geen bestaansminimum of bepaalde basis, en veel kinderen leven daarom in armoede. Dat heeft een blijvende impact op hun opgroeien. In Nederland zou dit onnodig moeten zijn. Ten derde is de situatie van asielzoekerskinderen in asielzoekerscentra (AZC) ondermaats. Het is te gek voor woorden dat er periodes zijn geweest dat zelfs kinderen buiten moesten slapen. Het gaat met name om kinderen zonder ouders en dit aantal is groeiend. We zien dus dat Nederland eigenlijk niet in staat is om adequate hulp en zorg te organiseren voor drie kwetsbare groepen.’
Wat gaat juist goed in Nederland?
‘De voorzieningen voor de basisgezondheidszorg en het onderwijssysteem in Nederland zijn heel goed. De gezondheid van kinderen is ook enorm verbeterd in vergelijking met dertig of veertig jaar geleden. Ook de wet- en regelgeving is goed geregeld. Natuurlijk gebeuren er dingen waar we niet trots op kunnen zijn, zoals de toeslagenaffaire, maar in de basis hebben wij echt een rechtsstaat.’
Is er een verschil tussen kinderrechten en de positie van het kind in een land?
‘Op zich worden in Nederland de meeste rechten goed nageleefd. Formeel gezien hebben wij de structuren staan om kinderrechten te bieden, alleen laat de overheid steken vallen op het uitvoeringsniveau. Bij kinderarmoede zie je bijvoorbeeld dat de overheid positief bezig is. Omdat er veel kinderen zonder ontbijt naar school bleken te gaan, is er nu 100 miljoen euro uitgetrokken om te zorgen voor ontbijt op basisscholen. Dat is goed, maar wat ging er mis op uitvoeringsniveau dat het zo ver is gekomen dat wij zoveel kinderen van ontbijt moeten voorzien? Hoe hadden we dat kunnen voorkomen? Zo’n preventief beleid is er nu nog niet. Dus ja, formeel heeft het kind rechten en de overheid doet haar best, maar in de uitwerking stokt het en de uiteindelijke positie van het kind is dan niet optimaal.’
Wat is er nodig om Nederland terug naar plek vier te krijgen?
‘Ik zie drie grote lijnen. We hebben een integrale jeugdaanpak nodig, bijvoorbeeld met onderwijs en zorg. Nu liggen kinder- en jeugdzaken nog verspreid over verschillende ministeries: onderwijs is apart, jeugdzorg ligt bij VWS ’Nederland moet al jarenlang meer doen voor kinderen’, zegt Marc Dullaert, voorzitter van KidsRights. Afgelopen zomer daalde Nederland van plaats vier naar plaats 20 op de KidsRightsIndex; een ranking die jaarlijks meet hoe kinderrechten wereldwijd worden nageleefd en in hoeverre landen zich inzetten om de rechten van kinderen te verbeteren. Waarom is Nederland zo gedaald en hoe kan de situatie voor Nederlandse kinderen verbeterd worden? (Volksgezondheid, Welzijn & Sport), rechtsbescherming bij justitie. Veel problemen van kinderen overlappen echter. Denk aan kinderen die niet naar school gaan. Dat heeft een onderwijscomponent, maar ook een zorgcomponent, dus de aanpak moet holistisch. Jeugdartsen zijn overigens een goed voorbeeld van hoe dat samenkomt! Een tweede lijn is jeugdparticipatie in Nederland. Die staat letterlijk in de kinderschoenen. De jeugd heeft heel weinig invloed op beleid, maatregelen of beslissingen die voor hen grote gevolgen hebben. Participatie is geen oplossing voor alles, maahet is belangrijk dat dit op een veel hoger en beter niveau komt. Er is een jeugdraad in Nederland en die heeft recent geijverd voor een generatietoets, waarin bij elk beleidsplan gekeken wordt wat de impact is op komende generaties. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het klimaat. De derde grote lijn is de rechtspositie van kinderen. Daar maak ik me zorgen over. Ik gaf het voorbeeld over uithuisplaatsingen of vechtscheidingen. In hoeverre wordt het kind dan gehoord? In hoeverre kan het kind z’n recht halen? Ook hier zie je lokale verschillen, dat dit afhankelijk is van de rechtbank waar je terechtkomt. Dat kan natuurlijk niet. Op dit soort hele kwetsbare momenten kan de rechtspositie van kinderen echt in het geding zijn. Dit moet beter.’
‘Ik denk dat jeugdartsen een hele belangrijke signalerende functie hebben in deze context’
Wie moet er actie ondernemen om de positie van kinderen te verbeteren?
‘Ik denk dat die ligt bij meerdere actoren. Dat zijn bijvoorbeeld NGO’s en het Kinderrechtencollectief. Ik voel me verantwoordelijk als lid van het maatschappelijk middenveld. Het is natuurlijk ook belangrijk dat parlementariërs, en nu de aankomende verkiezingspartijen, zich geroepen voelen om een jeugdparagraaf op te nemen in hun programma’s. Het gaat me niet om de politieke kleur, maar het gaat me wel om het onderkennen van het belang van de jeugd. Daar is met de verkiezingen nu weer een nieuw moment voor.’
Wat kunnen jeugdartsen specifiek doen?
‘Allereerst; ik heb veel respect voor het beroep jeugdarts. Ik denk dat jeugdartsen een hele belangrijke signalerende functie hebben in deze context. Ik zou het heel fijn vinden als jeugdartsen, wanneer ze bepaalde trends of ontwikkelingen zien, dat als collectief aankaarten. Dat is heel erg belangrijk, want jeugdartsen staan heel dichtbij het kind, samen met de ouders. Die signaleringsfunctie, die antenne, is heel belangrijk.’
Zie je een hoopvolle ontwikkeling voor de toekomst?
‘KidsRights heeft in 2019 bij de VN State of Youth gelanceerd, een online platform, waar jongeren aan kunnen deelnemen, hun mening kunnen geven en in actie kunnen komen. We voorzien ze van een toolkit en training om zelf lokaal in actie te komen om voor hun rechten op te komen en projecten te starten. Momenteel zitten we in 43 landen en met 112 miljoen jongeren wordt het gezien als een van de snelstgroeiende jeugdbewegingen van dit moment. Dat geeft me hoop. Jongeren van Groenland tot Japan, van Zuid-Afrika tot Turkije; ze maken zich zorgen over de wereld, over het klimaat en andere crisissen. Los van elkaar staan ze op en doen ze iets in hun eigen gemeenschap, in hun eigen dorp of stad. Dat vind ik heel hoopvol; dat cross-culturele gevoel onder jongeren die opstaan, die positieve verande- ring willen en dit lokaal initiëren. Een verandering van onderop. Ik hoop dat nu de golf voor kinderen is aangebroken. We hebben al prachtige morele leiders zien opstaan, denk aan Malala en Greta Thurnberg. Dat zijn iconische, morele leiders. Maar er zijn ook heel veel jongeren die gewoon bij jou in de straat wonen. Die staan ook op. Dat is de aankomende golf. Daar ben ik heel blij mee.’
Lees hier meer over KidsRight.
Dit artikel verscheen in november 2023 in het JA! Magazine, het vakblad van AJN Jeugdartsen. Lees hier JA! Magazine Nr. 59.