Jeugdarts en arts M+G Jantsje Heeringa illustreert de rol van de jeugdarts als duider. Ze vertelt over haar werk als programmaleider Rookvrije Generatie Fryslân bij GGD Fryslân.
Jantsje zag in haar nabije omgeving veel mensen ziek worden en overlijden door aan roken gerelateerde aandoeningen. “Roken heeft een enorme negatieve impact op de volksgezondheid: het draagt substantieel bij aan ziektelast en sterftecijfers. Roken is zelfs de grootste veroorzaker van ziektelast in Nederland. Het goede nieuws is dat deze extra ziektelast vermijdbaar is.”
Dit was Jantsje’s drijfveer om 10 jaar geleden aan te sluiten bij een werkgroep die kinderen wil beschermen tegen schadelijke invloed van tabak. Uiteindelijk ontstond het programma Rookvrije Generatie Fryslân. Samen met Akke Hofstee is Jantsje programmaleider.
Impact van roken
Jantsje: “In de spreekkamer zie ik de schade die roken veroorzaakt bij kinderen: naast pre- en dysmaturiteit is er vaker sprake van aangeboren afwijkingen (o.a. hartafwijkingen, klompvoetjes, schizis) als de moeder tijdens de zwangerschap rookte of passief meerookte. Het risico op wiegendood is een stuk hoger en kinderen van rokende ouders hebben vaker last van oorontstekingen en astmatische klachten. Ook excessief huilen, slaapproblemen en ADHD komen vaker voor.”
Deze kinderen hebben zelf ook een grotere kans hebben om te gaan roken. Op volwassen leeftijd kunnen zij eerder klachten krijgen, doordat hun organen tijdens de zwangerschap onder zuurstofarmere condities minder goed zijn aangelegd met minder reservecapaciteit. Ook wanneer ze zelf nooit gerookt hebben.
Jantsje benadrukt dat kinderen er niets aan kunnen doen. “Zij zijn kwetsbaar en weerloze slachtoffers. Het is goed om te beseffen dat roken een hardnekkige verslaving is en ouders vaak zelf onder dergelijke omstandigheden zijn opgegroeid. Als ‘schuldige’ zie ik de tabaksindustrie die letterlijk over lijken gaat.”
Het aantal rokers daalde, maar vapen brengt hierin verandering. “Als jeugdarts hoor ik met grote regelmaat van pubers hoe ze ondanks alle wettelijke maatregelen zonder problemen aan vapes komen.” De gezondheidsschade neemt toe; nicotine beschadigt het ontwikkelende (puber)brein wat leidt tot leerproblemen, concentratiestoornissen en meer angst- en stemmingsklachten.
Duider
Binnen het programma ‘duidt’ Jantsje de medische inhoud voor de JGZ, door onder meer:
- bijhouden onderzoeksliteratuur
- ondersteunen stoppen-met-roken-coaches
- implementatie richtlijn astma
- adviseren: hoe ga je het gesprek aan over roken/vapen? waar verwijs je naartoe?
Ook geeft ze voorlichting op scholen.
Tabaksontmoediging
Rookvrije Generatie Fryslân houdt zich op diverse manieren bezig met tabaksontmoediging door:
- mee te doen aan landelijke campagnes, zoals Stoptober
- de ‘Smoke Free Challenge’ voor de onderbouw van het VO. Afgelopen schooljaar deden in Friesland ruim 100 klassen mee.
- jaarlijks de Rookvrije Generatie Award Fryslân uit te reiken. Zowel personen, initiatieven, als bedrijven die zich positief inzetten voor een Rookvrije Generatie en hierin een voorbeeld zijn voor anderen komen hiervoor in aanmerking.
- de ‘wijkaanpak’: een rookvrij leven voor iedereen i.s.m. Pharos. Hier doen op dit moment 5 plaatsen in de provincie aan mee.
- het bieden van handvaten voor gespreksvoering en lessuggesties voor JGZ-medewerkers,
- het adviseren van scholen, gemeenten, sportverenigingen, zorginstellingen, bedrijven etc. over hoe ze hun rookvrije beleid vorm kunnen geven. Ze spreken bijvoorbeeld met de provincie over rookvrij OV (busvervoer)
- het organiseren van een webinar over derdehandsrook voor de kinderopvang
- te zorgen dat er een provinciaal dekkend netwerk komt voor stoppen-met-roken ondersteuning. Als een soort vangnet zijn er tot die tijd ook stoppen-met-roken-coaches opgeleid binnen de GGD.
Jantsje: “Het mooie van de combinatie met het uitvoerende werk als jeugdarts is dat ik zowel op individueel niveau als op collectief niveau iets doe om schade door roken en vapen te verminderen.”